فروشگاه های زنجیره ای، مزایا و معایب

قسمت اول

موضوع فروشگاه‌های زنجیره‌ای ، علل وجودی و شرایط کامیابی آنها مدتی است که موردتوجه صاحبنظران قرار گرفته است . این مقاله سعی در ارائه یک بررسی جامع پیرامون این موضوع داشته ، در رابطه با شرایط و عوامل موفقیت این فروشگاهها به نکات جدیدی اشاره دارد. بحث با تعریف یک فروشگاه زنجیره ای شروع شده و پس از آن ، علل و اهداف شکل گیری این واحدهای نوین توزیع و همچنین ویژگیها و خصوصیات این فروشگاهها و مزایا و معایب آنها در مقایسه با واحدهای توزیع سنتی بیان شده است . درادامه ، آن دسته از عوامل اجتماعی و شرایط محیطی که در رشد و توسعه فروشگاههای زنجیره ای نقش بسزایی ایفا می کنند موردبررسی قرار گرفته اند . از این عوامل با عنوان عوامل بیرونی نام برده شده است . پس از آن نیز به بحث درمورد نکات و شرایطی پرداخته شده است که دست اندرکاران فروشگاه های زنجیره ای باید به آنها توجه داشته ودر راستای تحقق آنها گام بردارند.

1 - مقدمه

موضوع فروشگاه های زنجیره ای و مساله توزیع، چندسالی است که در کشور مطرح شده است . اگرچه ایجاد این فروشگاهها پدیده جدیدی نیست و سابقه آن به سال 1328 وتاسیس تعاونی مصرف سپه برمی گردد، ولی در سالهای اخیر و بخصوص در دوره سازندگی به دلیل وجود مشکلات فراوان در بخش توزیع کالاها که بیشتر متاثر از دوعامل وضعیت نابسامان اقتصادی و ساختار نامناسب نظام توزیع سنتی است ، دولت برآن شد تا با تاسیس فروشگاههای نوین زنجیره ای ، وضعیت توزیع را در کشور بهبود بخشد و از آشفتگی در بازار جلوگیری کند. فروشگاههای رفاه ، اتکا و شهروند به دنبال این تصمیم ایجاد شدند، ولی علی رغم تلاشهای انجام شده ، به علت فقدان بینش کافی نسبت به چگونگی اداره این فروشگاهها و عوامل موثر در موفقیت آنها، این واحدها نیز توفیق چندانی در نیل به اهداف تعیین شده نداشته اند. مجموعه حاضر ضمن معرفی و بیان ویژگیهای یک فروشگاه زنجیره ای ، شرایط و عواملی را بررسی خواهدکرد که باعث موفقیت و رشد فروشگاههای زنجیره ای می شوند.

2- تعریف

الف ) یک فروشگاه زنجیره ای از چندین فروشگاه خرده فروشی تحت مالکیت مشترک و متمرکز تشکیل می شود . وظایف و کارکردهای عمده یک فروشگاه زنجیره ای ( بازرگانی ، تبلیغات ، اجاره و...) توسط یک واحد فرماندهی مرکزی یا یک مدیریت مرکزی کنترل می شوند.

ب ) فروشگاههای زنجیره ای به شبکه ای از خرده فروشیهای کوچک و بزرگ اتلاق می گردندکه کالاهای یکسانی را با مالکیت انحصاری ارائه می نمایند.

3- اهداف و علل شکل گیری

از آنجا که سیستم توزیع ، رابط بین تولید و مصرف است ، هرگونه تغییر و تحول اساسی و عمده در یکی از دو بخش تولید و مصرف ، به تغییری بنیادی در بخش توزیع منتهی خواهدشد . قرون هیجدهم و نوزدهم میلادی در اروپا مبدا تحولات در روشهای تولید، حمل ونقل و... بوده است . در نتیجه سیستم توزیع نیز از این تغییرات بی ثمر نمانده است ، به طوری که روشها و نهادهای مدرن توزیع ، به تدریج و در ابعاد متنوع رشد و نموپیدا کرده اند و به صورت جایگزین و یا مکمل روشهای سنتی به فعالیت توزیعی پرداخته اند. شکل گیری نهادهای مدرن توزیع مرهون بعضی ابداعات و نوآوریها درروشهای توزیع نیز می باشد. اقدامات ابتکاری ازقبیل قیمتهای ثابت اعلام شده روی اجناس ، ورود و خروج آزاد و آزادی پرسه زنی در مغازه ، حق بر گرداندن اجناس و... معامله نقدی و روش سلف سرویسی نمونه هایی از این نوآوریها هستند.

فروشگاههای زنجیره ای یکی از این نهادهای توزیع است که پس از پیدایش ، مسیری اگرچه غیریکنواخت ، اما تکاملی را طی کرده است ، به طوری که فروشگاههای زنجیره ای کنونی ترکیبی از انواع روشهای نوین توزیع است . اهداف اولیه شکل گیری این فروشگاهها ( البته در شرایط مساعد به وجود آمده پس از انقلاب صنعتی ) عمدتا" اقتصادی و به علت وجود حاشیه سود بالا بوده است که افراد ، اقدام به تاسیس فروشگاههای زنجیره ای می کردند . ولی به تدریج این نهاد نوین توزیع نشان داد که علاوه بر سودآوری ( برای صاحبان سرمایه در بخش خصوصی ) برای جامعه نیز مزایای عمده ای به ارمغان می آورد و این سبب شده که امروزه دولتمردان ساخت و توسعه این فروشگاهها را بیشترتشویق و تبلیغ کرده و یا خود متولی ساخت این فروشگاهها باشند . اهم اهداف موردنظردولتها در این رابطه عبارتند از:

- فراهم کردن کالاهای موردنیاز جامعه

- هدایت و حمایت برای تولید اقلام مهم

- حذف واسطه های غیرضروری میان تولیدکننده و مصرف کننده

- جلوگیری از توسعه بی رویه واحدهای تجاری در فضاهای غیرتجاری

- جلوگیری از فروش کالاهای غیراستاندارد

- توسعه و ترویج فرهنگ استانداردکردن کالاهای تولید داخلی و استفاده از بارکد ملی

- ثبیت قیمت کالا در مناطق مختلف شهری باتوجه به یکسان بودن قیمت انواع کالاهای عرضه شده در کلیه شعب واحدهای زنجیره ای

- اصلاح الگوی مصرف

- بهبود نسبی ترافیک شهری با حذف مسافرتهای درون شهری غیرضروری

- هدایت ، برنامه ریزی و نظارت بهتر و سهل تر دولت بر توزیع و اقتصاد

4- ویژگیها

فروشگاههای زنجیره ای در مقایسه با واحدهای توزیع سنتی و خرده فروشیها، دارای خصوصیات و ویژگیهای چندی هستند که برخی از آنها عبارتنداز:

1. یک فروشگاه زنجیره ای که از شعب و فروشگاههای متعدد تشکیل می شود، معمولا" در تمام واحدهایش ، کالاهای تجاری یکسانی را می فروشد .

2. خرید فروشگاه در حجم و مقیاس بالایی بوده ، لذا می تواند در مقایسه باخرده فروشیهای کوچک ، کالاها را با قیمت پایین تری به فروش رساند .

3. فروشگاههای زنجیره ای از انواع مختلف تمرکز کالاها و فعالیتهای مربوط به آنها بهره می برند. تمرکز کالاها به چهار گروه به شرح زیر طبقه بندی می شوند:

الف ) تمرکز افقی : عبارتست از افزایش حجم فروش یک کالای خاص در اثر توسعه شعب فروش ( وجود شعب متعدد تحت یک مدیریت واحد )

ب ) تمرکز جانبی : عبارتست از تمرکز انواع مختلفی از یک نوع کالا در فروشگاه

ج ) تمرکز عمودی : عبارتست از تمرکز وانجام فعالیتهای عمده فروشی در کنار امورخرده فروشی که قیمت تمام شده را برای فروشگاه کاهش می دهد. نوع دیگر این تمرکز، ادغام فعالیتهای تولیدی و تکمیلی ( نظیر بسته بندی ) است که به علت گستردگی فعالیت و تعدد امور تولیدی تنها در کنار فروشگاههای زنجیره ای ، امکان پذیر و مقرون به صرفه است .

د) تمرکز مورب : این تمرکز از تجمع فعالیتهای فرعی ایجاد می شود . تبلیغات متمرکز، بازرسی ، آمارگیری و تحقیقات متمرکز مثالهایی از این نوع به شمار می روند.

4. واحدهای زنجیره ای نظر به وسعت عمل و قدرت مالی شان می توانند از کامپیوترهای پیشرفته برای ثبت و هدفهای دیگر استفاده کنند. این واحدها برای کنترل موجودی ،سفارشات مشتری ، پیش بینی فروش ، تجزیه وتحلیل اطلاعات و مکانیسم فروش ازمدرنترین تجهیزات و تکنیک ها استفاده به عمل می آورند. دردسترس بودن اطلاعات جدید و به روز ازطریق کامپیوتر، به آنها این امکان را می دهد که به سرعت تصمیمات تعیین کننده و بحرانی را اتخاذ کنند.

5. این واحدها درک کرده اند که از شکست در تطابق با شرایط جدید باید عبرت گرفت .به همین منظور آنها دارای بخشهای برنامه ریزی هستند که در این بخشها، کارشناسان مربوطه ، سرگرم تجزیه وتحلیل حوادث اقتصادی ، عادات مردم ، سلیقه ها و الگوهای متغیر زندگی هستند. واحدهای زنجیره ای به تبع برنامه ریزی درازمدتشان ، در تامین نیازهاو حوائج آتیه نسبت به اکثر خرده فروشیها، در وضعیت و آمادگی بهتری قرار دارند.

6. حجم بسیار بالای خرید، این واحدها را قادر می سازد که از یک موضع قدرت ، باتولیدکنندگان و عمده فروشیها، معامله کنند.

7. واحدهای زنجیره ای به واسطه حجم فروش بالایی که دارند، با سرعت و سهولت بیشتری می توانند از بانکها و سایر موسسات اعتباردهنده تقاضای وام کنند.

8. وقتی که اجناس و کالاهای مختلف و متعدد در زیر یک سقف کنار هم قرار گرفته باشند. به فروش یکدیگر کمک می کنند، یعنی فروش برنامه ریزی نشده و ناگهانی پیش می آید که حجم زیادی از فروش فروشگاهها را تشکیل می دهد.

9. فروشگاههای زنجیره ای به علت قدرت اقتصادی و سازماندهی متمرکزشان ، درتبلیغات برای محصولاتشان ، مزیت منحصربه فردی دارند و قادرند پیامهایشان را ازطریق روزنامه ها، مجلات ، رادیو، تلویزیون و... به مصرف کننده برسانند، درحالی که یک واحدخرده فروشی مستقل ، دراین خصوص انتخابهای بسیار کمتری دارد.

10. تداوم حیات اقتصادی فروشگاههای زنجیره ای ، موکول به توسعه شعب آنهاست ،چرا که برای چنین فروشگاههایی ، حد پایین از توسعه وجود دارد که کمتر از آن حد، این فروشگاهها دوام نمی آورند و متضرر خواهندشد.

11. فروشگاههای زنجیره ای مانند بعضی از کارخانجات بزرگ تولیدی دارای هزینه ثابت قابل توجهی هستند.

12. واحدهای زنجیره ای به سرمایه گذاری زیادی برای مکان یابی ، تجهیزات و موجودی شعبه های جدید و همچنین حفظ و نگهداری شعبه های موجود نیازمندند، و لذا مبالغ قابل ملاحظه ای را مسدود می کنند.

13. فروشگاههای زنجیره ای به سطح بالایی از نیروی متخصص نیازمندند.

علاوه بر ویژگیهای فوق ، همان طور که قبلا هم اشاره شد، فروشگاههای زنجیره ای برای جامعه و مصرف کنندگان نیز آثار و فوائد متعددی به ارمغان می آورند که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود:

الف ) فوائد اجتماعی

- حذف واسطه های غیرضروری میان تولیدکننده و مصرف کننده و کاهش هزینه های توزیع

- جلوگیری از توسعه بی رویه واحدهای تجاری در فضاهای غیرتجاری

- توسعه و ترویج فرهنگ استانداردکردن کالاهای تولید داخلی و استفاده از بارکد ملی

- تثبیت قیمت کالا در مناطق مختلف شهری باتوجه به یکسان بودن قیمت انواع کالاهای عرضه شده در کلیه شعب فروشگاههای زنجیره ای

- بهبود نسبی ترافیک شهری با حذف مسافرتهای درون شهری غیرضروری

- کاهش آلودگی هوا و استهلاک وسائط نقلیه

- کاهش گردش نقدینگی با استفاده از کارتهای اعتباری

ب ) فوائد بهداشتی

- کاهش سطح توزیع ( توزیع در مناطق خاص و با نشانی دقیق (

- کاهش زمان بین تولید تا توزیع وتوزیع تا مصرف

- امکان اعمال نظارت سریع ، دقیق و گسترده بر کار فروشگاههای زنجیره ای

- استانداردبودن کار فروشگاههای زنجیره ای

- بسته بندی کالا به صورت صحیح

- امکان جلوگیری از فروش کالاهای غیراستاندارد

- مشخص بودن مسیر توزیع

- کاهش عوارض ناشی از سود آنی

- نظارت ظاهری سطح فروشگاه و کارکنان

ج ) مزایای ویژه مصرف کنندگان و مشتریان

- ورود آزاد و عدم اجبار به خرید و درنتیجه ایجاد آرامش هنگام خرید

- عرضه کالا به قیمت ثابت و همراه با اطلاعات کالا نظیر وزن ، تاریخ تولید و انقضا و...

- فروش اجناس بسیار متعدد در زیر یک سقف . این خصوصیت ، در شهرهای بزرگ پرازدحام و دارای ترافیک ، شاید از قیمت ارزانتر، برای مشتریان جذاب تر باشد

- آزادی انتخاب بیشتر باتوجه به تنوع کالایی

- صرفه جویی در وقت

- امکان تهیه کالا و خدمات در طول شبانه روز

- استفاده ازامکانات و تسهیلات رفاهی درهنگام خرید ( نظیر کارتهای اعتباری ، پارکینگ و...)

البته باید توجه داشت که تنوع فوق العاده اجناس در فروشگاههای زنجیره ای ، ممکن است نیاز کاذب برای مشتریان ایجادکند که نتیجه آن افزایش مصرف و بالارفتن هزینه خانوار است .

تالیف: محمد عزیزی